GHG Protokol

Sera Gazı Protokolü (GHG Protocol) Hakkında Kapsamlı Bilgilendirme

Giriş ve Tarihsel Gelişim

Sera Gazı Protokolü (Greenhouse Gas Protocol), ilk olarak 1998 yılında Dünya Kaynakları Enstitüsü (WRI) ve Dünya Sürdürülebilir Kalkınma İş Konseyi (WBCSD) tarafından geliştirilen ve günümüzde küresel ölçekte en yaygın kabul görmüş sera gazı muhasebe standardıdır. Bu protokolün ortaya çıkışı, 1990'larda artan iklim değişikliği endişeleri ve şirketlerin çevresel etkilerini ölçme ihtiyacına dayanmaktadır. Kyoto Protokolü'nün 1997'de kabul edilmesinin ardından, özel sektörün de iklim değişikliği mücadelesine katılımını sağlamak amacıyla geliştirilen bu standart, günümüzde 100'den fazla ülkede binlerce şirket ve kuruluş tarafından kullanılmaktadır.İşletmeler, şehirler ve devletler tarafından karbon ayak izinin hesaplanması ve iklim değişikliğiyle mücadele stratejilerinin oluşturulmasında temel referans olarak kullanılır.

Kapsam ve Amaçlar

GHG Protokolü'nün temel amacı, kuruluşların sera gazı emisyonlarını doğru, tutarlı ve şeffaf bir şekilde ölçmesini, raporlamasını ve yönetmesini sağlamaktır. Protokol, bu amaçla çeşitli sektörler ve kullanım alanları için farklı standartlar geliştirmiştir. Kurumsal seviyede emisyonların hesaplanmasından ürün yaşam döngüsü analizlerine, şehir ölçeğindeki emisyon envanterlerinden emisyon azaltım projelerinin değerlendirilmesine kadar geniş bir yelpazede rehberlik sağlamaktadır. Protokolün en önemli özelliği, farklı kuruluşların emisyon verilerini karşılaştırılabilir kılması ve böylece küresel ölçekte tutarlı bir sera gazı muhasebe sistemi oluşturmasıdır.

• Şirketlerin ve kuruluşların sera gazı emisyonlarını standart bir metodoloji ile ölçmesini sağlamak.
• Emisyon azaltım hedeflerinin şeffaf ve karşılaştırılabilir olmasını desteklemek.
• İklim değişikliği politikalarına ve karbon ticareti mekanizmalarına uyum sağlamak.
• Paydaşlara (yatırımcılar, müşteriler, düzenleyiciler) güvenilir veri sunmak.

Emisyon Kapsamları (Scope 1, 2 ve 3)

GHG Protokolü, sera gazı emisyonlarını kaynaklarına göre üç ana kapsamda sınıflandırmaktadır.

Scope 1 (Doğrudan Emisyonlar), kuruluşun doğrudan kontrolü altındaki faaliyetlerden kaynaklanan emisyonları kapsar. Bunlar arasında tesislerdeki yakma prosesleri, şirket araçlarının yakıt tüketimi ve endüstriyel proses emisyonları sayılabilir.

Scope 2 (Dolaylı Enerji Kaynaklı Emisyonlar), kuruluşun satın aldığı elektrik, buhar, ısıtma ve soğutma gibi enerji kaynaklarının üretiminden kaynaklanan emisyonları ifade eder. Bu kapsam, özellikle enerji yoğun sektörlerde emisyonların önemli bir bölümünü oluşturur.

Scope 3 (Diğer Dolaylı Emisyonlar) ise kuruluşun faaliyetleriyle ilişkili olmakla birlikte doğrudan kontrolü altında olmayan tüm emisyonları kapsayan en kapsamlı ve karmaşık kategoridir. Bu kapsamda tedarik zinciri emisyonları, ürünlerin kullanımı ve bertarafı, iş seyahatleri, çalışanların işe gidiş-gelişleri ve yatırımlar gibi çok çeşitli faaliyetler yer alır. Özellikle perakende ve üretim sektörlerinde Scope 3 emisyonları, toplam karbon ayak izinin %80-90'ını oluşturabilmektedir. Bu nedenle, kapsamlı bir emisyon yönetimi için Scope 3 emisyonlarının doğru şekilde hesaplanması ve yönetilmesi büyük önem taşımaktadır.

a) Scope 1 (Doğrudan Emisyonlar)

• Kaynak: Kuruluşun doğrudan kontrolündeki faaliyetlerden kaynaklanır.
• Örnekler:
  • Fabrikalarda yakıt yakılması (doğal gaz, kömür).
  • Şirket araçlarının yakıt tüketimi.
  • Kimyasal proseslerden kaynaklanan emisyonlar.

b) Scope 2 (Dolaylı Enerji Kaynaklı Emisyonlar)

• Kaynak: Satın alınan elektrik, buhar, ısıtma/soğutma gibi enerji tüketiminden kaynaklanır.
• Örnekler:
  • Ofislerin elektrik tüketimi.
  • Üretim tesislerinde kullanılan harici enerji kaynakları.

c) Scope 3 (Diğer Dolaylı Emisyonlar)

• Kaynak: Kuruluşun faaliyetleriyle ilişkili olan ancak doğrudan kontrolünde olmayan tüm emisyonlar.
• Örnekler:
  • Tedarik zinciri (hammadde üretimi, lojistik).
  • Ürünlerin kullanım ömrü ve atık yönetimi.
  • İş seyahatleri ve çalışanların evden çalışma emisyonları.

GHG Protokolü’nün Temel Standartları

GHG Protokolü, farklı kullanıcılar için özelleştirilmiş rehberler sunar:

Standart	Açıklama
Kurumsal Standardı	Şirketlerin Scope 1, 2 ve 3 emisyonlarını hesaplamasını sağlar.
Ürün Standardı	Bir ürünün yaşam döngüsündeki (LCA) emisyonlarını ölçer.
Şehirler Standardı	Yerel yönetimlerin karbon envanteri oluşturmasına yardımcı olur.
Proje Standardı	Emisyon azaltım projelerinin etkisini değerlendirir.

Hesaplama Metodolojisi ve Standartlar

GHG Protokolü, emisyon hesaplamalarında bilimsel ve standardize edilmiş bir metodoloji sunmaktadır. Temel hesaplama formülü, faaliyet verisi (activity data), emisyon faktörü (emission factor) ve küresel ısınma potansiyeli (global warming potential) parametrelerine dayanmaktadır. Faaliyet verisi, yakıt tüketimi miktarı (litre, ton), elektrik tüketimi (kWh) veya üretim miktarı (ton) gibi somut ölçülebilir verileri ifade eder. Emisyon faktörleri ise birim faaliyet başına salınan sera gazı miktarını gösteren ve genellikle Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) veya ulusal envanterlerden alınan katsayılardır.

Protokol, farklı ihtiyaçlara yönelik çeşitli standartlar geliştirmiştir. Kurumsal Standardı (Corporate Standard), şirketlerin tüm operasyonlarının sera gazı emisyonlarını hesaplamasına olanak tanır. Ürün Standardı (Product Standard), bir ürünün yaşam döngüsü boyunca (hammadde temininden bertarafına kadar) oluşturduğu emisyonları ölçmek için kullanılır. Şehirler için GHG Protokolü (GPC), yerel yönetimlerin kapsamlı emisyon envanterleri oluşturmasına yardımcı olurken, Proje Standardı (Project Protocol) ise emisyon azaltım projelerinin etkisinin değerlendirilmesini sağlar.

Raporlama ve Doğrulama Süreçleri

GHG Protokolü kapsamında emisyon raporlaması, belirli prensipler çerçevesinde gerçekleştirilmelidir. Bu prensipler arasında şeffaflık, doğruluk, tutarlılık, karşılaştırılabilirlik ve tam kapsamlılık sayılabilir. Raporlama sürecinde emisyon kaynaklarının tamamının belirtilmesi, hesaplama metodolojisinin açıkça ortaya konulması ve veri kalitesinin değerlendirilmesi gerekmektedir. Birçok şirket, bu raporlamaları yıllık sürdürülebilirlik raporlarında veya Carbon Disclosure Project (CDP) gibi platformlarda paylaşmaktadır.

Doğrulama süreci ise raporlanan emisyon verilerinin bağımsız üçüncü taraf denetçiler tarafından incelenmesini içerir. Doğrulama, verilerin doğruluğunu ve GHG Protokolü standartlarına uygunluğunu teyit etmek amacıyla yapılır. Bu süreçte, veri toplama yöntemleri, hesaplama metodolojisi ve emisyon faktörlerinin uygunluğu detaylı şekilde incelenir. Doğrulama, özellikle karbon ticareti sistemlerine katılım ve bilim temelli hedeflerin (SBTi) belirlenmesi süreçlerinde büyük önem taşımaktadır.

Güncel Gelişmeler ve Gelecek Perspektifi

GHG Protokolü, küresel iklim politikalarındaki gelişmelere paralel olarak sürekli güncellenmektedir. Son yıllarda özellikle Scope 3 emisyonlarının raporlanmasına yönelik gereklilikler artmıştır. Avrupa Birliği'nin Sürdürülebilir Finans Taksonomisi ve Kurumsal Sürdürülebilirlik Raporlama Direktifi (CSRD) gibi düzenlemeler, şirketlerden GHG Protokolü standartlarına uygun kapsamlı emisyon raporlaması talep etmektedir. Amerika Birleşik Devletleri'nde Securities and Exchange Commission (SEC) tarafından önerilen iklim riski açıklama kuralları da benzer şekilde GHG Protokolü metodolojisini referans almaktadır.

Günümüzde artan regülasyonlar ve paydaş baskısı, şirketleri GHG Protokolü standartlarını uygulamaya ve emisyon verilerini şeffaf şekilde paylaşmaya zorlamaktadır. Bu süreç, başlangıçta maliyetli ve karmaşık görünse de, uzun vadede kaynak verimliliği sağlayarak maliyet düşürücü etki yaratabilmektedir. GHG Protokolü'nün doğru uygulanması, şirketlerin iklim risklerini yönetmesine, yeni iş fırsatları yaratmasına ve sürdürülebilir bir gelecek inşasına katkıda bulunmasına yardımcı olacaktır. Bu nedenle, tüm kuruluşların GHG Protokolü'nü benimsemesi ve sürekli iyileştirme prensibiyle uygulamalarını geliştirmesi, küresel iklim hedeflerine ulaşmada kritik bir adım olarak değerlendirilmelidir.